ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ

Συνεχίζοντας το «ταξίδι» μας στον κόσμο του ασφαλιστικού θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε ορισμένες από τις παραμέτρους του προβλήματος, όπως είχαμε δηλώσει από την προηγούμενη φορά. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να δούμε την κάθε παράμετρο, που αναφέραμε στο πρώτο μέρος αυτής της παρουσίασης από κοντά και να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αυτή επηρεάζει τις κοινωνικές δαπάνες και τις δαπάνες για την υγεία ειδικότερα.
ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΘα ξεκινήσω λοιπόν την προσπάθεια με τις δημογραφικές αλλαγές που συντελέστηκαν τα τελευταία 40 χρόνια. Οι τρεις από τις σημαντικότερες δημογραφικές αλλαγές που αφορούν την υγεία και τα κόστη που συνδέονται με αυτή είναι:

• Η μεγάλη μετατόπιση των αγροτικών πληθυσμών προς τις αστικές περιοχές
• Η ολιγομελής οικογένεια - οι γυναίκες δεν κάνουν (συνήθως) περισσότερα του 1-2 παιδιών στον αναπτυγμένο κόσμο.
• Η γήρανση του πληθυσμού

Οι δημογραφικές αλλαγές όμως, έχουν σαν συνέπεια τους, ευρύτερες επιδημιολογικές αλλαγές και πίσω από τις δύο πρώτες αλλαγές κρύβονται οικονομικές και παραγωγικές δραστηριότητες που έχουν επίσης αλλάξει δραματικά την ζωή μας κατά τα τελευταία χρόνια, όπως θα διαπιστώσουμε και παρακάτω. Για να καταλάβουμε την γενικότερη σύνδεση των προβλημάτων υγείας με την γενικότερη παραγωγική δραστηριότητα δεν έχουμε παρά να ρίξουμε μία ματιά στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως είναι η Κίνα και η Ινδία, στις οποίες αρχίζει όλο και περισσότερο να μοιάζει το προφίλ των προβλημάτων υγείας των πληθυσμών τους, με το αντίστοιχο των αναπτυγμένων και σύγχρονων κρατών (ΗΠΑ, Ευρώπη). Δηλαδή υπάρχει μία μετατόπιση των ασθενειών από τις λοιμώξεις, στις χρόνιες παθήσεις όπως είναι ο διαβήτης, τα νοσήματα του καρδιαγγειακού συστήματος και ο καρκίνος.

Ας παρακολουθήσουμε όμως από κοντά τις μεταβολές στο δημογραφικό. Στον πίνακα 1 που ακολουθεί μπορούμε να παρατηρήσουμε τις πληθυσμιακές μεταβολές που έλαβαν χώρα στις σύγχρονες Ευρωπαϊκές κοινωνίες τα τελευταία 40 χρόνια.

Πίνακας 1 – Συνολικός πληθυσμός σε εκατομμύρια ανθρώπους (Επιλεγμένες χώρες)

Μπορούμε να πούμε ότι η αύξηση των 75 περίπου εκατομμυρίων ανθρώπων, για τις συγκεκριμένες Ευρωπαϊκές χώρες, μέσα σε αυτά τα 40 χρόνια, ήταν μέσα στα πλαίσια του φυσιολογικού και σίγουρα δεν ήταν αυτή που συνετέλεσε (χωρίς να σημαίνει ότι δεν συνέβαλε) στην δραματική αύξηση των δαπανών υγείας που είδαμε στους προηγούμενους πίνακες.

Η γήρανση του πληθυσμού όμως, αποτελεί την σημαντικότερη από τις παραμέτρους του δημογραφικού που έχει καταλυτική επίδραση στις δαπάνες υγείας και κοινωνικής προστασίας γενικότερα. Στον πίνακα 2 που ακολουθεί παρατηρούμε την αύξηση του ποσοστού (%) των ανθρώπων που υπερβαίνουν το 65ο έτος της ηλικίας, καθώς και την εξέλιξη αυτής της τάσης τα τελευταία 40 χρόνια.

Πίνακας 2

Το μεγάλο όμως ερώτημα είναι: Γιατί το δημογραφικό, δηλαδή η γήρανση του πληθυσμού αποτελεί οικονομικό πρόβλημα για τις κυβερνήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστεί και όχι ευλογία για όλους;

Φυσικά η μια αιτία είναι ότι έχει μεγαλώσει δραματικά ο αριθμός των συνταξιούχων (λόγω γήρατος), αφού για παράδειγμα, το 1960 ελάμβανε σύνταξη στην Ελλάδα το 8,1% του πληθυσμού, που αντιπροσώπευε 680.000 περίπου ανθρώπους, ενώ το 2000 το 17.3%, το οποίο  αντιπροσώπευε 1.900.000 περίπου συνταξιούχους. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι δεν λαμβάνονται υπόψη άλλες κοινωνικές δαπάνες, όπως για παράδειγμα συντάξεις, λόγω ανικανότητας, οικογενειακά επιδόματα,  κλπ.

Δεν είναι όμως μόνο οι δαπάνες που αφορούν τις συντάξεις που συνέβαλαν και συμβάλουν στην αύξηση των κοινωνικών δαπανών. Μια άλλη μεγάλη συνιστώσα είναι οι δαπάνες υγείας. Για να κατανοήσουμε καλλίτερα αυτό το «παράδοξο» θα πρέπει πάλι να καταφύγουμε στην ανάλυση αυτού που τα «γηρατειά» αντιπροσωπεύουν σε κόστος υγείας και όχι μόνο.
Ας δούμε λοιπόν την σχέση υγείας και ηλικίας μέσα από τους τρεις πίνακες που ακολουθούν:

Πίνακας 3: Πώς είναι η υγεία σας γενικά; Απαντήσεις: Καλή και Πολύ καλή Απαντήσεις ανάλογα με την ηλικία

Πίνακας 4: Έχεις κάποια μακροχρόνια ασθένεια ή πρόβλημα υγείας; Απάντήση: Ναί Απαντήσεις ανάλογα με την ηλικία

Πίνακας 5: Τους τελευταίους 6 μήνες, σε ποια έκταση, αν συμβαίνει, έχουν περιοριστεί οι δραστηριότητες σου, που ένας κανονικός άνθρωπος κάνει, λόγω προβλημάτων υγείας; Απαντήσεις: έχουν περιοριστεί δραματικά και μερικώς

Από τους πίνακες αυτούς γίνεται σαφές ότι το πρόβλημα της υγείας, είτε υποκειμενικά, είτε αντικειμενικά, λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις μετά την ηλικία των 55 ετών και όπως είναι ευκολονόητο γίνεται ακόμη πιο δραματικό μετά την ηλικία των 65 ετών. Για να κάνουμε ακόμη πιο σαφές αυτό που οι πίνακες μας δείχνουν θα κάνουμε μια μικρή και αυθαίρετη αναγωγή σε απόλυτους αριθμούς, λαμβάνοντας υπόψη μας τα δημογραφικά στοιχεία στην χώρα μας που παρατίθενται στον πίνακα 6.

Πίνακας 6

Σύμφωνα λοιπόν με αυτό τον πίνακα το 1961 στην χώρα μας υπήρχαν 679.473 πολίτες των οποίων η ηλικία υπερέβαινε το 65ο έτος της ηλικίας. Αν υποθέσουμε (αυθαίρετα, αλλά με μεγάλη ασφάλεια) ότι το 50% αυτών των ανθρώπων, είχαν πρόβλημα υγείας και επομένως ήταν απαραίτητο να δαπανηθούν πόροι για αυτούς, τότε 340.000 περίπου άνθρωποι θα είχαν ανάγκη υπηρεσιών και προϊόντων υγείας, εκτός φυσικά από την σύνταξη τους. Τα αντίστοιχα απόλυτα νούμερα για τα έτη 1981 και 2001 (σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία του πίνακα 2) θα ήταν 638.000 περίπου άνθρωποι και 946.000 περίπου, άνθρωποι.

Θα μπορούσε κάποιος δηλαδή να ισχυριστεί ότι, οι δαπάνες για υπηρεσίες και προϊόντα υγείας θα έπρεπε να τριπλασιαστούν τουλάχιστον, σε σταθερές τιμές, μέσα σε αυτά τα χρόνια και μόνο για αυτή την κατηγορία πληθυσμού. Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά, γιατί η αύξηση των δαπανών δεν είναι αναλογική, αλλά εκθετική και αυτό γιατί οι παράμετροι που επηρεάζουν το ύψος αυτών των δαπανών δεν συνδέονται απλά με την ηλικία και τον αριθμό των πασχόντων μόνο. Συγκεκριμένα οι παράμετροι που επηρεάζουν το ύψος των δαπανών για προϊόντα και υπηρεσίες υγείας φαίνονται, σε γενικές γραμμές, στο πίνακα 7 που ακολουθεί.

Πίνακας 7

Το δημογραφικό ήδη το θίξαμε και «γνωρίσαμε» τις επιπτώσεις του χοντρικά στις δαπάνες προϊόντων και υπηρεσιών υγείας (τουλάχιστον τριπλασιασμός).

Το πρόβλημα της νοσηρότητας είναι σημαντικό επίσης όπως θα δούμε, γιατί τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές αλλαγές που αφορούν τα είδη των ασθενειών από την μια πλευρά και την διάρκεια της νοσηρότητας από την άλλη. Αυτά τα δύο μαζί συντελούν στην διαμόρφωση του κόστους θεραπείας, αλλά και της αποκατάστασης και ένταξης των πολιτών και πάλι στην ομαλή κοινωνική ζωή.

Ας δούμε τις μεταβολές που παρουσιάστηκαν στην νοσηρότητα τα τελευταία 100 χρόνια. Στα δύο γραφήματα που ακολουθούν μπορούμε να διακρίνουμε τις 10 κυριότερες αιτίες θανάτου στις ΗΠΑ το 1900 και το 2000.




Πηγή: Public Health - Bernard J. Turnock - Leading causes of death as a percantage of all deaths in the USA. Source: Department of Health and Human services
Επίσης στο παρακάτω πίνακα διακρίνουμε, σύμφωνα με μια άλλη μελέτη, τις κυριότερες αιτίες-ασθένειες που οδήγησαν σε απώλεια «χρόνων ζωής» το 1990 και πως αναμένεται να διαμορφωθεί το ανάλογο «τοπίο» έως το 2020, για όλο τον κόσμο.


Πηγή: Scientific American, Public Health in Transition –Barry R. BloomΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ ΥΓΕΙΑΣ
Γιατί όμως οι αλλαγές στην νοσηρότητα επηρεάζουν σημαντικά το κόστος υγείας; Για να γίνει κατανοητό αυτό θα πρέπει να γνωρίσουμε τις παραμέτρους που επιδρούν στο κόστος και σχετίζονται με την νοσηρότητα. Οι παράμετροι αυτοί φαίνονται χοντρικά στον πίνακα 8 που ακολουθεί.

Πίνακας 8

Στο σημείο αυτό θα μας επιτρέψετε να προσθέσουμε άλλη μια παράμετρο, που ίσως αποδειχτεί σημαντική για το κόστος θεραπείας μια ασθένειας, και αυτή είναι η παράμετρος χρόνος. Το κόστος φάρμακο-θεραπείας, για παράδειγμα, ενός ασθενή που έχει υποστεί μια λοίμωξη μπορεί είναι σημαντικά μικρότερο από την θεραπεία ενός ασθενή που έχει υποστεί καρδιακή προσβολή και θα αναγκαστεί να λαμβάνει εφ’ όρους ζωής 3-4 φάρμακα. Είναι λοιπόν σαφές ότι η μετάβαση από βραχυχρόνιες ασθένειες σε μακροχρόνιες ασθένειες μπορεί να πολλαπλασιάζει το κόστος θεραπείας. Επίσης τα μέσα που απαιτούνται να χρησιμοποιηθούν για να αντιμετωπιστεί μια πάθηση μπορεί να εκτινάξουν τα κόστη αυτά στα ύψη (νοσηλεία σε νοσοκομείο ή μονάδα εντατικής θεραπείας, φάρμακα, άλλες υπηρεσίες). Για παράδειγμα, οι πίνακες που ακολουθούν (9, 10 και 11) δείχνουν το κόστος θεραπείας για τρεις βασικές κατηγορίες ασθενειών στην Ολλανδία (είναι ευκολότερο να βρεις στοιχεία από εκείνες τις χώρες που κατανοούν την αξία της καταγραφής των δεδομένων).

Στον πίνακα 9 παρατηρούμε ότι το συνολικό κόστος αντιμετώπισης των λοιμώξεων στην Ολλανδία ανέρχεται στα €1, 04 δις περίπου.

Πίνακας 9: Συνολικό κόστος λοιμώξεων (σε εκατομμύρια ευρώ)
(Στοιχεία 2003)



Στον πίνακα 10 παρατηρούμε ότι το κόστος αντιμετώπισης των νεοπλασμάτων στην Ολλανδία ανέρχεται σε €2,2 δις περίπου και είναι υπερδιπλάσιο του κόστους αντιμετώπισης των λοιμώξεων.

Πίνακας 10: Συνολικό κόστος νεοπλασμάτων (σε εκατομμύρια ευρώ)
(στοιχεία 2003)



Στον πίνακα 11 που ακολουθεί παρατηρούμε ότι το κόστος αντιμετώπισης των καρδιαγγειακών νοσημάτων, στην ίδια πάντα χώρα, ανέρχεται στο ποσό των €4,2 δις περίπου και είναι διπλάσιο και από εκείνο του κόστους των νεοπλασμάτων.

Πίνακας 11: Συνολικό κόστος καρδιαγγειακών  νοσημάτων (σε εκατομμύρια ευρώ)
(στοιχεία 2003)



Λαμβάνοντας υπόψη μας όλα τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε λέγοντας ότι οι ποσοστιαίες μεταβολές (%) του συνολικού κόστους υγείας είναι μια «απλή» μαθηματική εξίσωση η οποία εκφράζεται με την μορφή:

HC = HP X V X POP

Όπου:
Συνολική μεταβολή κόστους υγείας (HC) = 1 +  ετήσια % μεταβολή στις δαπάνες υγείας
Συνολική μεταβολή πληθυσμού (POP) = 1 + ετήσια % μεταβολή του πληθυσμού
Συνολική μεταβολή στις αξίες (HP) = 1 + ετήσια % μεταβολή στις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών υγείας
Συνολική μεταβολή στον όγκο (ζήτηση) προϊόντων και υπηρεσιών υγείας (V) = 1 + ετήσια μεταβολή στον όγκο προϊόντων και υπηρεσιών υγείας.

Έτσι, για παράδειγμα μια αύξηση του πληθυσμού κατά 4% και μια αύξηση του όγκου πωλήσεων κατά 7%, και τέλος μια αύξηση των τιμών κατά 3,5% θα επέφερε μια συνολική αύξηση των δαπανών κατά:
HC = 1,04 Χ 1,07 Χ 1, 035 = 1,15 - δηλαδή αύξηση κατά 15% περίπου

Θα πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι, η παράμετρος όγκος (ζήτηση) των προϊόντων και υπηρεσιών υγείας εξαρτάται, από την ένταση με την οποία οι επιμέρους παράμετροι επηρεάζουν αυτή την ζήτηση, και αυτές οι επιμέρους παράμετροι είναι η ηλικία και η νοσηρότητα, που όπως είδαμε επηρεάζουν δραματικά την ζήτηση προϊόντων και υπηρεσιών υγείας. Με άλλα λόγια η αύξηση του συνολικού πληθυσμού κατά 1%, και η αύξηση του ποσοστού των ατόμων που έχει υπερβεί το 65 έτος της ηλικίας κατά 1%, δεν έχουν την ίδια επίδραση στο συνολικό κόστος υγείας. Επίσης η αύξηση των χρόνιων και «σπάταλων» παθήσεων, έχει πολύ μεγαλύτερη επίδραση στο συνολικό κόστος υγείας, από την απλή αύξηση της νοσηρότητας γενικά. Με άλλα λόγια οι δαπάνες θα αυξάνονται με πολύ μεγαλύτερους ρυθμούς αν η νοσηρότητα μετατοπίζεται σε ασθένειες όπως ο καρκίνος, οι παθήσεις του κυκλοφορικού ή οι παθήσεις του Νευρικού συστήματος, όπως  η νόσος του Alzheimer.

Και το ερώτημα που γεννάται είναι αν υπάρχουν στοιχεία για τις επιδράσεις αυτών των ασθενειών στις συνολικές δαπάνες υγείας της χώρας μας και ακόμα σημαντικότερο αν υπάρχουν στοιχεία για τα αίτια που κάνουν αυτές τις ασθένειες να αυξάνονται. Φυσικά το ερώτημα που τέθηκε στο πρώτο μέρος παραμένει και ενισχύεται. Φτάνει η ανάπτυξη του ΑΕΠ της χώρας μας να καλύψει αυτές τις ανάγκες; Μέχρι που μπορούμε να φτάσουμε; Πόσο θα πρέπει, δηλαδή, να αυξάνουμε το ΑΕΠ για να καλύψουμε τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες για δαπάνες υγείας (και όχι μόνο);

Πριν εκφράσουμε σκέψεις, όμως, για όλα τα παραπάνω ή πριν διαμαρτυρηθούμε γιατί κανείς μέχρι τώρα από τους υπεύθυνους λειτουργούς του κράτους δεν μας έχει δώσει κάποια στοιχεία σχετικά με τα παραπάνω - εγώ τα μόνο στοιχεία που ξέρω είναι ότι, υπάρχει πρόβλημα με το ασφαλιστικό και δεν υπάρχουν λεφτά, άρα κάτι πρέπει να κάνουμε (εκάστοτε κυβέρνηση), ή ότι υπάρχουν λεφτά αρκεί να τα πάρουμε από αυτούς που τα έχουν ή να πάρουμε μέτρα πιο «φιλολαϊκά» για την λύση του ασφαλιστικού (εκάστοτε αντιπολίτευση) – θα πρέπει να προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τις παραμέτρους που επηρεάζουν την νοσηρότητα.

Στο προηγούμενο, το 2ο μέρος της «μελέτης» μας, προσπαθήσαμε να δώσουμε μερικές πληροφορίες που μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε την επίδραση που ασκεί το δημογραφικό στις δαπάνες που αφορούν τις συντάξεις και την υγεία. Είχαμε επισημάνει ότι η νοσηρότητα, και μάλιστα η χρόνια νοσηρότητα, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αύξηση αυτών των δαπανών και είχαμε διερωτηθεί για το ποιες είναι οι παράμετροι που επηρεάζουν την νοσηρότητα στις σύγχρονες κοινωνίες.
ΠΗΓΕΣ ΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑΣ

Πριν όμως προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τις αιτίες που επηρεάζουν αρνητικά ή θετικά την νοσηρότητα, θα πρέπει για άλλη μια φορά να τονίσουμε ότι οι συντάξεις και οι δαπάνες υγείας αποτελούν ένα μόνο μέρος (το κυριότερο) των συνολικών κοινωνικών δαπανών. Υπάρχουν, για παράδειγμα, οι δαπάνες που αφορούν τα οικογενειακά επιδόματα, τους ανέργους, τους ανάπηρους, κλπ, δαπάνες που επηρεάζονται και επηρεάζουν τις γενικότερες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. 

Ας επιστρέψουμε όμως στην νοσηρότητα και ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στα ερωτήματα: Τι είναι αυτό που επηρεάζει την νοσηρότητα; Μπορούμε να αποφύγουμε αυτό το τεράστιο κόστος, αλλά και την τεράστια ταλαιπωρία για τους ασθενείς και τους συγγενείς τους; Υπάρχει λύση σε αυτό το αδιέξοδο ή στα επόμενα 50 χρόνια οι δαπάνες υγείας και οι υπόλοιπες δαπάνες κοινωνικής πρόνοιας, θα αποτελούν πάνω από το 50% των συνολικών δαπανών μιας οικονομίας; Και αν ναι πόσο θα πρέπει να αυξηθεί η παραγωγικότητα και η οικονομική ανάπτυξη και σε βάρος τίνος για να αντεπεξέλθουμε σε αυτό το φορτίο;

Ας δούμε όμως, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση (και όχι μόνο) ποιες είναι οι αιτίες που επηρεάζουν την υγεία μας και συντελούν στην αύξηση ή την μείωση της νοσηρότητας. Στο βιβλίο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «The social Situation in the European Union» (2003) (Η κοινωνική κατάσταση στην Ε.Ε.) αναφέρεται ότι, «Οι εξελίξεις υγείας καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τις περιβαλλοντικές συνθήκες…». Στο ίδιο έντυπο αναφέρεται ότι: «Η ανθρώπινη υγεία εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα ποιοτικής τροφής, ύδατος, αέρα και στέγης. Επηρεάζεται επίσης από το θόρυβο, την κυκλοφοριακή συμφόρηση και τα ατυχήματα και τα ανεπαρκή συστήματα απομάκρυνσης λυμάτων».

Στο 2ο μέρος αυτής της προσέγγισης για το ασφαλιστικό, οι αναγνώστες θα θυμούνται ότι μια από τις παραμέτρους που αναφέραμε ότι επηρεάζουν το δημογραφικό είναι η μαζική μετακίνηση πληθυσμών προς τις πόλεις. Ακριβώς αυτή η γρήγορη αστικοποίηση που παρατηρήθηκε κατά την διάρκεια των τελευταίων 50 χρόνων έχει δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα σε πολλές πόλεις, προβλήματα που έχουν σχέση με την υγεία, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση και οι «απαράδεκτοι», κατά το βιβλίο που έκδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όροι κατοικίας. Επίσης, άλλα προβλήματα, που σχετίζονται με την γρήγορη αστικοποίηση και εκβιομηχάνιση, αλλά και οικονομική ανάπτυξη, είναι τα προβλήματα που αφορούν την μόλυνση των υδάτων, για παράδειγμα. Και για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι να υπενθυμίσουμε ότι στην χώρα μας, και πολύ κοντά στην Αθήνα, υπάρχει το πρόβλημα στα Οινόφυτα, η μόλυνση του Ασωπού και άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται και ευθύνονται με σημαντικές, σε όρους σοβαρότητας, παθήσεις.

Τέλος στο ίδιο έγγραφο (της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) υπάρχει ένα πολύ σημαντικό σχήμα το οποίο μας περιγράφει με τον πλέον παραστατικό τρόπο τους καθοριστικούς παράγοντες της υγείας.



Αλλά και σε ένα πιο σύγχρονο ντοκουμέντο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «The Contribution of Health to the Economy in EU» (Η συνεισφορά της υγείας στην οικονομία της Ε.Ε), που εκδόθηκε στις 23 Αυγούστου του 2005, αναφέρεται ότι: «η υγεία ενός ατόμου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως το γενετικό κληροδότημα, ο τρόπος ζωής, οι συνθήκες ζωής και εργασίας (πρόσβαση και χρήση της υγείας, εκπαίδευση, πλούτος, στέγαση, επαγγελματική απασχόληση) και τις γενικότερες κοινωνικό-οικονομικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές συνθήκες».

Αν όλα τα παραπάνω αντανακλούν την πραγματικότητα, κάτι που κατά την ταπεινή μου άποψη φαίνεται πολύ λογικό, τότε το πρόβλημα της σύγχρονης νοσηρότητας και οι δαπάνες υγείας έχουν να κάνουν πολύ περισσότερο με ολοκληρωμένες πολιτικές αλλά και νοοτροπίες, που αφορούν τον τρόπο παραγωγής, διατροφής, διαβίωσης και παιδείας των πολιτών, παρά με μία απλή ανακατανομή των πόρων προς την κατεύθυνση της αύξησης της χρηματοδότησης και των επενδύσεων στην υγεία.

Εδώ βρίσκεται και η πρώτη «αντίφαση» του σύγχρονου τρόπου ζωής. Δηλαδή, παράγουμε, καταναλώνουμε και συμπεριφερόμαστε με τρόπο που δημιουργεί περισσότερα προβλήματα, σε σύγκριση με αυτά που υποτίθεται ότι λύνει. Όπως θα δούμε στα επόμενα κείμενα αυτής της προσπάθειας, οι περισσότερες από τις σύγχρονες χρόνιες ασθένειες είναι απόρροια του τρόπου ζωής (διατροφή, κάπνισμα, ατυχήματα, κατάθλιψη, κλπ). Θα μπορούσαμε μάλιστα να καταλήξουμε (με λίγη δόση υπερβολής) ότι ζούμε για να αρρωσταίνουμε. Έχουμε δηλαδή εισάγει και στην υγεία τον καταναλωτικό τρόπο σκέψης και δράσης που διέπει και τις υπόλοιπες δραστηριότητες της καθημερινής μας ζωής. Φυσικά η αντίφαση αυτή δεν αφορά μόνο την υγεία αλλά και το περιβάλλον, το οποίο επίσης φαίνεται να φτάνει στα όρια του, όσο αφορά τον τρόπο με το οποίο το αντιμετωπίζουμε.

Η γενεσιουργός αιτία για όλα αυτά, κατά την άποψη μου, είναι η ίδια. Είναι ο τρόπος σκέψης που στηρίζεται στον τρόπο που έχουμε μάθει να παράγουμε τα «προς το ζην», όλα αυτά τα χρόνια. Ένας τρόπος σκέψης που απορρέει από τις αρχές της «κλασικής οικονομίας». Η οικονομική ανάπτυξη, μας λεει ο HERMANE E. DALY , θεωρείται από πολλούς ότι είναι η απάντηση στις σύγχρονες παθήσεις όπως: η φτώχεια, η ανεργία, κλπ. Η ανάπτυξη αυτή που μάθαμε μέχρι τώρα θα μπορούσε πράγματι να είναι θαυμάσια για την παγκόσμια οικονομία, αν αυτή λειτουργούσε στο κενό, αλλά δεν λειτουργεί στο κενό. Αντίθετα η οικονομία αποτελεί ένα υποσύνολο του πεπερασμένου συνόλου, που είναι η βιόσφαιρα (και αυτή αφορά και το βιολογικό μας υπόστρωμα), πάνω στην οποία αυτή η οικονομία (δηλαδή η ανθρώπινη δραστηριότητα παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών) στηρίζεται.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε επίσης ότι, οι υψηλές δαπάνες για την υγεία από μόνες τους δεν λύνουν το πρόβλημα. Για παράδειγμα οι ΗΠΑ ξοδεύουν περίπου $4887 κατά κεφαλή (περίπου το 15% του ΑΕΠ της χώρας τους) για την υγεία και έχουν 45 εκ. ανασφάλιστους, ενώ ταυτόχρονα δεν υπερτερούν σε κανέναν από τους βασικούς δείκτες απόδοσης υγείας έναντι των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Το αυξημένο ποσοστό δαπανών που έχουν για την υγεία, κάθε άλλο παρά έχει βοηθήσει στην λύση του προβλήματος. Αντίθετα μπορούμε να μιλήσουμε για σπατάλη πόρων αν πάρουμε υπόψη μας ότι η Σουηδία δαπανά $2270 κατά κεφαλή (περίπου το 10% του ΑΕΠ της) και έχει πλήρη κάλυψη του πληθυσμού, με παροχή μάλιστα υψηλών υπηρεσιών υγείας στους πολίτες της.

Η εντύπωση που μου δημιουργείται είναι ότι πράγματι τα «προβλήματα» του ασφαλιστικού και της υγείας είναι πολύ πιο σύνθετα από ότι φαίνονται και ότι οι μονοδιάστατες αναλύσεις ή τοποθετήσεις (αν δεν γίνονται εκ του πονηρού) μόνο κινδύνους, για το άμεσο πλέον μέλλον, εγκυμονούν. Κατά την άποψη μου το πρόβλημα του ασφαλιστικού, της υγείας, αλλά και το γενικότερο πρόβλημα των κοινωνικών παροχών, είναι βασικά πρόβλημα φιλοσοφικό-ιδεολογικό, που εκδηλώνεται σαν πολιτικό και καταλήγει να φαίνεται στενά οικονομικό.

Δεν ξέρω γιατί, αλλά όταν αναζητώ απαντήσεις ή εξηγήσεις στα σύγχρονα πολύπλοκα προβλήματα, και ιδιαίτερα αυτά που αφορούν την υγεία, μου έρχεται στο νου, ξανά και ξανά, η ρήση του Αϊνστάϊν:

«Τα σημαντικά προβλήματα που βρίσκονται μπροστά μας δεν μπορούν να επιλυθούν, με το επίπεδο σκέψης που είχαμε όταν τα δημιουργήσαμε».
Ακριβώς για αυτό τον λόγο θα συνεχίσουμε την αναζήτηση μας στον κόσμο του ασφαλιστικού προσπαθώντας να κατανοήσουμε το πόσο σημαντικά είναι τα προβλήματα που βρίσκονται μπροστά μας και γιατί, αλλά και ποιο ήταν το επίπεδο σκέψης που τα δημιούργησε.

Θα προσπαθήσουμε να σας δώσουμε στοιχεία που θα βοηθήσουν να κατανοήσετε τις αντιφάσεις του τρόπου σκέψης που έχει καλλιεργηθεί σε όλους μας τα τελευταία 50 χρόνια και θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε τις παραμέτρους που η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρεί ότι επηρεάζουν την υγεία ενός ατόμου και πως. Θα προσπαθήσουμε επίσης να διερευνήσουμε αν υπάρχουν αντιφάσεις (και μάλιστα σχιζοφρενικού τύπου) ανάμεσα στον κόσμο της οικονομίας που εξουσιάζει την ζωή μας και τον φυσικό κόσμο που εξουσιάζει την υγεία μας. Θα προσπαθήσουμε δηλαδή να εξερευνήσουμε τα όρια μεταξύ οικονομίας και υγείας καθώς και τις αλληλεπιδράσεις της μιας πάνω στην άλλη.

Ο HERMANE E. DALY είναι καθηγητής στην Σχολή Δημόσιας Πολιτικής στο πανεπιστήμιο του Maryland (ΗΠΑ) και είχε διατελέσει ανώτερος αξιωματούχος (senior economist) στην παγκόσμια τράπεζα στο τμήμα για το περιβάλλον